Bác Sĩ Chỉ Ra 6 Nguyên Nhân Thiếu Vi Chất Dinh Dưỡng Ở Người Việt
6 Nguyên Nhân Thiếu Vi Chất Dinh Dưỡng Ở Người Việt: Vì Sao “Ăn No” Vẫn Bị “Nạn Đói Tiềm Ẩn”?
Bữa ăn đủ no, thậm chí ngon miệng nhưng chưa chắc đã đủ chất – đây là tình trạng khá phổ biến, một nghịch lý dinh dưỡng đang diễn ra ở Việt Nam. Dù khẩu phần ăn nhìn chung đã đáp ứng đủ nhu cầu về đa chất dinh dưỡng (năng lượng, chất đạm, chất béo, bột đường) nhưng lại thiếu hụt trầm trọng các vi chất dinh dưỡng (vitamin và khoáng chất) thiết yếu.
Tình trạng ăn nhiều nhưng lại thiếu vi chất dinh dưỡng ở người Việt được giới chuyên môn gọi là “nạn đói tiềm ẩn” (hidden hunger). Nó gây ra những hệ lụy nghiêm trọng cho sức khỏe, đặc biệt nguy hiểm ở chỗ: người thiếu vi chất có thể nhìn vẫn bình thường, không gầy gò, không sút cân, thậm chí có thể thừa cân, béo phì, và rất khó phát hiện nếu không làm xét nghiệm.
Vấn đề dinh dưỡng hiện đại không phải là thiếu ăn mà là thiếu cân bằng. Bữa ăn hàng ngày thiếu cân bằng và thiếu đa dạng là nguyên nhân quan trọng nhất dẫn đến thiếu vi chất thiết yếu. Vi chất dinh dưỡng tham gia vào hầu hết quá trình trao đổi chất, từ tăng trưởng, phát triển thể chất, trí tuệ đến tăng cường sức khỏe và phòng ngừa bệnh tật. Khi cơ thể thiếu hụt, sức khỏe và sự phát triển toàn diện sẽ bị ảnh hưởng nghiêm trọng.
Dưới đây, BS. Nguyễn Thu Yên sẽ chỉ ra 6 nguyên nhân thiếu vi chất dinh dưỡng ở người Việt trầm trọng, giải mã nghịch lý “ăn no nhưng vẫn thiếu chất”.
1. Ăn Quá Nhiều Tinh Bột Tinh Chế – Mất Đi Nguồn Vi Chất Quan Trọng
Đây là nguyên nhân hàng đầu khiến bữa ăn của người Việt tuy đủ hoặc thừa năng lượng (calo) nhưng lại thiếu hụt vi chất trầm trọng.
Thói quen sử dụng Gạo Trắng:
- Gạo trắng là thực phẩm chính, chiếm tỷ trọng năng lượng lớn trong bữa ăn. Tuy nhiên, gạo đã được xay xát quá kỹ theo thói quen lâu nay đã làm mất đi 70-90% các vi chất quan trọng như vitamin B1, B3, B6, sắt, kẽm, magie có trong lớp cám gạo.
- Việc tiêu thụ cơm gạo trắng thường xuyên, đặc biệt là với số lượng lớn, làm tăng nguy cơ thiếu hụt các vitamin nhóm B và khoáng chất cần thiết cho quá trình chuyển hóa năng lượng, thần kinh và tạo máu.
Bữa sáng nghèo dinh dưỡng:
- Bữa ăn sáng phổ biến của người Việt (bún, phở, miến, mỳ tôm, mỳ gạo, bánh cuốn, xôi, bánh mỳ, bánh bao, cháo…) đều là tinh bột tinh chế.
- Những thực phẩm này hầu như không còn lại lượng vitamin, khoáng chất và chất xơ. Bữa sáng không đủ vi chất sẽ ảnh hưởng đến năng lượng và sự tập trung cho cả ngày dài.
2. Tiêu Thụ Ít Rau Củ Quả Tươi – Thiếu Hụt Vitamin A, C, E và Chất Xơ
Một trong những nguyên nhân thiếu vi chất dinh dưỡng ở người Việt phổ biến nhất là không ăn đủ rau củ quả tươi theo khuyến nghị.
Mức tiêu thụ thấp:
- Nhiều báo cáo gần đây cho thấy, đa số người trưởng thành Việt Nam vẫn chưa ăn đủ rau + trái cây theo khuyến nghị. Mức tiêu thụ trung bình chỉ khoảng 200 g/ngày, thấp hơn rất nhiều so với mức khuyến nghị của WHO là tối thiểu 400 g rau + trái cây/ngày.
- Việc thiếu rau củ quả tươi là nguyên nhân quan trọng dẫn tới thiếu nhiều vi chất như: vitamin A (caroten), C, E, các khoáng chất (magie, kali), và đặc biệt là chất xơ.
Hệ lụy sức khỏe:
- Ảnh hưởng miễn dịch: Vitamin C, A, E là các chất chống oxy hóa mạnh, cần thiết cho hệ miễn dịch khỏe mạnh. Thiếu hụt sẽ làm giảm sức đề kháng.
- Bệnh mạn tính: Thiếu chất xơ ảnh hưởng xấu đến sức khỏe tiêu hóa, kiểm soát đường huyết và làm tăng nguy cơ mắc các bệnh mạn tính.
3. Mất Cân Bằng Protein – Ăn Nhiều Thịt Lợn, Ít Đạm Quý (Cá, Sữa, Trứng)
Lượng protein người Việt tiêu thụ đang tăng nhanh và đa số đã đạt nhu cầu tối thiểu. Tuy nhiên, sự mất cân bằng trong nguồn cung cấp protein lại dẫn đến thiếu hụt vi chất.
Thói quen ăn Thịt Lợn quá nhiều:
- Người Việt có thói quen ăn nhiều thịt lợn (chiếm >2/3 tổng thịt tiêu thụ), nhưng lại ít ăn cá, hải sản, sữa, trứng.
- Thịt lợn mặc dù giàu protein nhưng lại nghèo vi chất như vitamin D, canxi, kẽm, sắt dễ hấp thu, vitamin A, omega-3.
- Ngược lại, cá, hải sản, sữa, trứng là nguồn cung cấp dồi dào DHA, omega-3 (rất quan trọng cho não bộ và tim mạch), vitamin A (gan, trứng), canxi (sữa, cá nhỏ ăn cả xương) và sắt dễ hấp thu (thịt bò, hải sản).
Hệ quả:
- Việc lạm dụng thịt lợn và hạn chế đạm quý làm tăng nguy cơ thừa mỡ bão hòa (chất béo xấu) và thiếu hụt các vi chất cần thiết cho xương, máu và não bộ.
4. Giảm Giá Trị Dinh Dưỡng Do Canh Tác Công Nghiệp và Chất Tăng Trọng
Một lý do rất quan trọng nữa là giá trị dinh dưỡng của thực phẩm đang bị suy giảm do phương thức canh tác và chăn nuôi hiện đại.
Sử dụng Hóa chất và Phân bón:
- Cây trồng canh tác hiện nay dùng quá nhiều loại phân bón hóa học và thuốc kích thích tăng trưởng. Điều này khiến rau củ trồng công nghiệp thường có hàm lượng vitamin C hoặc chất chống oxy hóa thấp hơn so với rau củ trồng tự nhiên.
Chăn nuôi công nghiệp:
- Lợn, bò, gà, cá, trứng nuôi công nghiệp được cho ăn nhiều thức ăn công nghiệp và thuốc tăng trọng, khiến giá trị dinh dưỡng cũng bị giảm đi nhiều.
- Ví dụ: Thịt và trứng từ động vật nuôi thả tự nhiên thường chứa hàm lượng sắt, kẽm, vitamin và omega-3 cao hơn động vật nuôi công nghiệp. Cá hồi tự nhiên chứa nhiều vitamin D, astaxanthin và ít chất béo xấu hơn cá hồi nuôi.
Việc này làm giảm “mật độ dinh dưỡng” trong mỗi bữa ăn, khiến người ăn nhiều nhưng lượng vi chất nhận được lại không đủ.
5. Lạm Dụng Thực Phẩm Chế Biến Sẵn – Vi Chất “Rỗng” và Chất Phụ Gia
Thực phẩm chế biến công nghiệp (mì gói, bánh kẹo, đồ uống ngọt…) ngày càng phổ biến trong bữa ăn hiện đại, nhưng chúng là nguồn cung cấp năng lượng “rẻ – rỗng”.
Năng lượng “Rỗng” và Vi chất nghèo nàn:
- Chúng chứa nhiều đường, tinh bột tinh chế, dầu mỡ cung cấp nhiều năng lượng nhưng lại rất nghèo vi chất, ít hoặc hầu như không có vitamin (A, C, nhóm B…), khoáng chất (sắt, kẽm, magie, canxi…), chất xơ, chất chống oxy hóa.
- Điều này góp phần vào tình trạng thiếu vi chất dinh dưỡng ở người Việt ngay cả khi ăn đủ calo, thậm chí gây thừa cân béo phì.
Nguy cơ phụ gia:
- Thêm vào đó là rất nhiều chất phụ gia: chất bảo quản, hương liệu, phẩm màu, muối. Việc tiêu thụ quá nhiều các chất này có thể gây hại cho sức khỏe lâu dài.
6. Thiếu Thói Quen Uống Sữa và Chế Phẩm Sữa – Thiếu Hụt Canxi Trầm Trọng
Canxi là một vi chất quan trọng hàng đầu mà người Việt thường xuyên thiếu hụt.
Mức tiêu thụ Sữa thấp:
- Sữa và các chế phẩm từ sữa (sữa chua, phô mai) là nguồn canxi dồi dào giúp xương chắc khỏe nhưng người Việt mình chưa có thói quen sử dụng thường xuyên.
- Ước tính lượng canxi trung bình người Việt dùng mỗi ngày chỉ đạt 1/2 nhu cầu khuyến nghị.
Hệ quả Canxi:
- Tỷ lệ thiếu canxi và loãng xương ở Việt Nam vẫn ở mức cao, đặc biệt là ở người lớn tuổi và phụ nữ. Thiếu canxi không chỉ ảnh hưởng đến xương mà còn đến chức năng thần kinh và cơ bắp.
Giải Pháp Toàn Diện Để Khắc Phục Thiếu Vi Chất Dinh Dưỡng Ở Người Việt
Để thoát khỏi “nạn đói tiềm ẩn”, người Việt cần chú trọng xây dựng lại thói quen ăn uống theo hướng cân bằng và đa dạng:
- Hạn chế Tinh bột Tinh chế: Thay thế gạo trắng bằng gạo lứt, gạo lật nảy mầm, hoặc các loại ngũ cốc nguyên hạt khác (yến mạch, khoai lang).
- Tăng cường Rau Củ Quả: Đảm bảo ăn tối thiểu 400g rau củ quả tươi mỗi ngày, đa dạng màu sắc để hấp thụ đủ các loại vitamin và chất chống oxy hóa.
- Cân bằng Protein: Giảm thịt lợn, tăng cường các nguồn đạm quý giàu vi chất như cá biển béo (omega-3, DHA), trứng, sữa, hải sản và các loại đậu.
- Tích cực Dùng Sữa: Xây dựng thói quen sử dụng sữa và các chế phẩm từ sữa (sữa chua, phô mai) thường xuyên để bổ sung canxi.
- Ưu tiên Thực phẩm Tự nhiên: Chọn mua thực phẩm có nguồn gốc rõ ràng, ưu tiên rau củ quả theo mùa, thịt từ chăn nuôi tự nhiên (nếu có thể) để tối ưu hóa hàm lượng vi chất.
- Hạn chế Chế biến Sẵn: Giảm tiêu thụ tối đa mì gói, bánh kẹo, đồ uống ngọt và các thực phẩm công nghiệp khác.
Việc hiểu rõ nguyên nhân thiếu vi chất dinh dưỡng ở người Việt là bước đầu tiên để xây dựng một chế độ ăn uống lành mạnh và đảm bảo sức khỏe toàn diện.
